Lương Ly ngồi trên bậc thang ở cửa ga xe lửa, chú Lưu nói với cô, bây giờ mới năm giờ sáng, tàu sớm vào ga nửa tiếng, ông còn coi đó là chuyện oanh liệt để kể.

Lương Ly cảm thấy bầu trời Thượng Hải giống như một quả trứng vịt muối sống, úp lên vô số mái nhà dốc màu gạch đỏ xám tro, từ lớp vỏ xanh nhạt mỏng tang rịn ra một vầng sáng vàng nhạt mà chắc nịch.

Một bầy bồ câu vỗ cánh bay lượn đuổi nhau xa dần, tiếng gù ù ù mang theo dư âm kéo dài, vang vọng bốn phía, thành phố vừa tỉnh giấc, âm thanh lớp lớp nối nhau, tiếng quét đường, tiếng leng keng xe đạp, tiếng xe điện cán nắp cống vang uỳnh uỳnh, một người đàn bà mặc váy rộng tay ngắn, ngồi xổm dưới vòi nước cọ bồn cầu, vì dùng sức, thịt trên cánh tay trắng toát rung lên bần bật.

Bên đường là một dãy tiệm nhỏ kéo chặt cửa cuốn, trước quán ăn sáng đã tụ tập người, có thể thấy từng chồng xửng tre nâu tỏa khói mịt mờ, giỏ sắt chiên quẩy vừa thả vào đã bị mua hết ngay, một ông chú xách cái nồi nhôm hai quai định mua sữa đậu nành, ông mặc áo ba lỗ trắng đã giãn, lưng đầy lỗ thủng lớn nhỏ, vậy mà vẫn có vẻ tự đắc.

Chú Lưu chen ra từ trong đám đông, ngồi xuống cạnh cô, đưa cho cô một nắm xôi, còn mình thì ăn bánh kẹp quẩy, vừa ăn vừa an ủi: “Đừng lo, ngoại con sắp tới rồi!”

Lương Ly chẳng vui vẻ gì, nhưng cô vẫn ăn hết nắm xôi, rồi lén gãi mấy cái ở bắp chân, muỗi chích thành hai cục sưng cứng.

Mẹ cô luôn nói Thượng Hải đẹp đẽ tốt lành, sao lại có muỗi chứ!

Một người đàn bà bước đi do dự, mắt dáo dác, tóc uốn lọn, áo sơ mi tím nho, quần ống loe màu xám tro, giày da gót thấp đen, vai khoác túi da đen, tim Lương Ly bỗng đập thình thịch, quả nhiên ánh mắt chạm nhau, bà ta hơi khựng lại, rồi vội chạy tới: “A Ly, con gái à!”

Chú Lưu lập tức kéo cô đứng dậy, còn giúp phủi bụi ở mông, lau tay vào quần áo mình mấy lượt rồi mới đưa tay ra, mỉm cười chào: “Dì chính là mẹ của Thẩm Tú Mỹ, cũng là bà ngoại của Lương Ly phải không?”

“Đúng, đúng đó!” Mẹ Thẩm bắt tay ông, rất niềm nở nói: “Anh là đồng chí Lưu! Phiền anh đã chăm sóc A Ly suốt dọc đường rồi.”

Bà nhìn sang Lương Ly, cười hớn hở ngắm nghía, còn nhéo nhéo bím tóc lởm chởm của cô.

Lương Ly trốn ra sau lưng chú Lưu, đối với người ngoại này, cô chưa từng gặp qua, trong lòng chỉ toàn là sợ hãi.

“Không có gì phiền.” Ông nói: “Đồng chí Thẩm có việc bận không đi được, tôi vừa hay công tác ở Thượng Hải, tiện tay thôi.”

Ông chỉ vào một cái bao tải cồng kềnh và một chiếc va li: “Đây cũng là đồng chí Thẩm nhờ tôi mang cho dì.”

Ông lại nhìn bà rồi nhìn sang Lương Ly, liếc đồng hồ, nói: “Khá nặng đó, dì chắc xách không nổi, nếu không ngại, tôi đưa hai người về nhà luôn.”

“Vậy thì tốt quá, thật sự làm phiền anh rồi.” Mẹ Thẩm mừng rỡ, cảm ơn liên hồi. Chú Lưu cao lớn vạm vỡ, nhấc bổng bao tải lên vai nhẹ nhàng, một tay kéo va li, một tay xách thêm cái nữa.

Mẹ Thẩm nắm lấy bàn tay nhỏ của Lương Ly, cô giãy mấy cái không thoát, thấy đèn xanh đèn đỏ sắp qua đường, cũng đành thôi.

Bọn họ bắt xe đến Bến Thượng Hải rồi đổi sang xe điện, khách chưa đông, còn chưa vào giờ cao điểm, Lương Ly ngồi cạnh cửa kính, có lẽ do ánh sáng phản chiếu, lúc này bầu trời trong mắt cô giống như quả trứng vịt muối đã luộc chín, màu xanh trắng, mặt trời vàng đỏ loang lổ dầu chạy theo xe, cô thấy dãy nhà Tây cùng tháp đồng hồ từng xuất hiện trong sách giáo khoa, gió sông Hoàng Phố ùa ào vào, chui vào váy áo mọi người, phồng lên như quả bóng, dùng tay vỗ cái bụp lại xẹp xuống. Trong tiếng còi tàu trầm nặng từng hồi từng hồi, bọn họ xuống xe, lại đổi sang xe điện số 42, lúc này người đông hơn, may là trạm đầu, cũng chiếm được chỗ ngồi.

Một bà lão khoác túi vải vàng khói thêu hoa sen, chậm rãi bước lên, không có chỗ, nhìn quanh một lát, rồi bất ngờ lại gần: “Mẹ Thẩm, khéo ghê, lại gặp bà rồi.”

Mẹ Thẩm thấy là người hàng xóm cũ, liền cười nói: “Bà Tần, đúng là duyên, đầu tháng rồi mới gặp, nay lại gặp nữa, bà đi đâu vậy?”

“Tôi muốn tới chùa Long Hoa thắp nhang, nghe kinh, rồi ăn một tô mì chay.”

“Ngồi từ đầu đến cuối mà đứng hoài thì chịu không nổi…” Mẹ Thẩm liền bế Lương Ly lên đặt trên đùi: “A Ly ngoan, bà lớn tuổi rồi, để bà ấy ngồi.”

Bà Tần cảm ơn rồi ngồi xuống, cười hỏi: “Đây là cháu nội hả? Mấy tuổi rồi?”

“Không phải, là cháu ngoại! Năm nay học lớp bốn!”

“Cháu ngoại? Con gái của Tú Mỹ nuôi hả?”

“Đúng, chính là con bé đó!”

Bà Tần nheo mắt nhìn kỹ Lương Ly, rồi hỏi tiếp: “Tú Mỹ chuyến này cũng về luôn hả?”

“Nó không về, còn phải chăm em trai nhỏ, nên nhờ đồng nghiệp đưa con gái về đây.” Mẹ Thẩm thở dài: “May nhờ có cải cách mở cửa, chính sách nay cũng nới lỏng kỳ lạ, thanh niên trí thức ra ngoài giờ có thể cho con trở về một người, rốt cuộc cũng có cái trông chờ!”

Ngồi hàng ghế trước có một ông chú vẫn lắng tai nghe, liền quay mặt sang hỏi: “Vậy con gái bà đi năm nào, đi đâu vậy?”

“Thuộc lứa ba khóa, khóa 67, tính tới nay đã 22 năm rồi! Nó đi Tân Cương, đoàn xây dựng Binh đoàn Nông nghiệp.”

Ông chú nói: “Con trai tôi cũng thuộc lứa ba khóa, khóa 66, đi Hắc Long Giang.”

Mẹ Thẩm khách khí hỏi: “Nó cũng kết hôn có con rồi chứ, theo chính sách thì có thể làm thủ tục trở về.”

Ông chú khàn giọng: “Không về nữa rồi! Nó chôn ở bên đó luôn, chưa lập gia đình… Lúc nó mất, tôi cũng không ở bên cạnh… Mỗi lần nhớ tới, lại thấy tiếc nuối…”

Mọi người không nói thêm gì nữa, cả toa xe cũng chợt trầm lặng, im lìm. Tài xế bật radio, vang lên giọng nữ trầm buồn:

Không biết nơi chân trời kia có điểm tận cùng không, chỉ biết thời gian trôi qua sẽ chẳng quay đầu, mỗi một chuỗi lệ theo mỗi giấc mơ, chẳng hay chẳng biết đều trôi tuột đi…

–

Chú Lưu đưa họ về đến trước cửa nhà trên đường Thành Đô, Lương Ly thấy bên trái là một quán mì bò, bên phải là một cửa hàng tạp hóa, ở giữa kẹp một con hẻm nhỏ. Đầu hẻm có một vòi nước công cộng, một thằng bé ngồi xổm ở đó đánh răng, đầy miệng bọt trắng. Nhìn vào trong hẻm, từ cửa sổ thò ra từng cây tre dài, chen chúc như che kín cả bầu trời, quần áo, váy vóc, đồ lót phơi dày đặc, có cái chưa vắt khô, nhỏ tong tong xuống nền. Ghế mây, chõng tre, ghế con, chậu rửa mặt, ống nhổ, rồi từng đống than tổ ong đen sì dựa tường, có người nhóm bếp, khói xanh mù mịt khắp nơi, nghe tiếng ho khù khụ, tiếng chuông xe, tiếng cãi vã, dép nhựa đập lên nền xi măng lẹp xẹp, bóng người như ma quái, nửa hiện nửa mất, chớp mắt đã chẳng thấy đâu.

Trước cửa quán mì là một nồi nước dùng thịt bò sôi ùng ục, hương thơm nồng nàn, Lương Ly hít hít mũi, cô không muốn ở nơi này thêm một giây nào nữa.

–

(Tư liệu Baidu bách khoa: “Thanh niên trí thức” — viết tắt là “tri thức thanh niên”, danh xưng trong thời kỳ lịch sử đặc thù, chỉ từ năm 1968 cho đến cuối thập niên 1970, những thanh niên tình nguyện từ thành thị đi đến nông thôn hay Binh đoàn nông trường để lao động hoặc xây dựng, bảo vệ biên cương. Đa số trong đó thực tế chỉ học hết cấp hai hoặc cấp ba.)